Dêmocritus of Abdêra - B: Extant Original Fragments

(English)

B. FRAGMENTE [II 130. 1]
ECHTE SCHRIFTEN IN THRASYLLS TETRALOGIEENAUSGABE

Als echt können die in Tetralogieen geordneten Schriften zunächst nur insoweit gelten, als sie Kallimachos [A 32], dem Thrasyll [A 33] folgt, [II 130. 5] als Corpus Democriteum d. h. als Nachlaß der abderitischen Schule des V./IV. Jahrh. überliefert vorfand, also im Gegensatze zu den alexandrinischen und späteren Fälschungen. Auf die Titel, die zudem oft variieren, ist kein Verlaß.

I. II. ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΥ ΗΘΙΚΑ

68 B 0 a [II 130. 10 App.] [Thrasyll I 1]. ΠΥΘΑΓΟΡΗΣ. Vgl. c. 14, 6; 68 A 1 (II 82, 20).

68 B 0 b [I 2]. ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΤΟΥ ΣΟΦΟΥ ΔΙΑΘΕΣΕΩΣ. Vgl. A 166.

68 B 0 c [I 3]. ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΕΝ ΑΙΔΟΥ 〈ᾹΒ̅..?>.
ATHEN. VI 168 B. Δημόκριτον δ' Ἀβδηρῖται δημοσίαι κρίνοντες ὡς κατεφθαρκότα τὰ πατρῶια, ἐπειδὴ ἀναγνοὺς αὐτοῖς τὸν Μέγαν διάκοσμον καὶ τὰ Περὶ [II 130. 15 App.] τῶν ἐν Ἅιδου εἶπεν εἰς ταῦτα ἀνηλωκέναι, ἀφείθη. Vgl. A 1 § 39. C 2].

68 B 1. PROCL. in remp. II 113, 6 Kroll τὴν μὲν περὶ τῶν ἀποθανεῖν δοξάντων ἔπειτα ἀναβιούντων ἱστορίαν ἄλλοι τε πολλοὶ τῶν παλαιῶν ἤθροισαν καὶ Δ. ὁ φυσικὸς ἐν τοῖς Περὶ τοῦ Ἅιδου γράμμασιν. καὶ τὸν θαυμαστὸν ἐκεῖνον Κωλώτην, τὸν Πλάτωνος [II 130. 20 App.] ἐχθρόν, Ἐπικούρειον ὄντα πάντως ἔδει 〈τὰ τοῦ〉 καθηγεμόνος τῶν Ἐπικούρου δ〈ογμάτων〉 μὴ ἀγνοῆσαι μηδὲ ἀγνοήσαντα ζητεῖν, πῶς τὸν ἀποθανόντα πάλιν ἀναβιῶναι δυνατόν. οὐδὲ γὰρ ὁ θάνατος ἦν ἀπόσβεσις, ὡς ἔοικεν, τῆς συμπάσης ζωῆς τοῦ σώματος, ἀλλ' ὑπὸ [II 131. 1 App.] μὲν πληγῆς τινος ἴσως καὶ τραύματος παρεῖτο, τῆς δὲ ψυχῆς οἱ περὶ τὸν μυελὸν ἔμενον ἔτι δεσμοὶ κατερριζωμένοι καὶ ἡ καρδία τὸ ἐμπύρευμα τῆς ζωῆς εἶχεν ἐγκείμενον τῶι βάθει˙ καὶ τούτων μενόντων αὖθις ἀνεκτήσατο τὴν ἀπεσβηκυῖαν ζωὴν ἐπιτήδειον πρὸς τὴν [II 131. 5 App.] ψύχωσιν γενόμενον. Vgl. 117, 7.

68 B 1 a. PHILOD. de morte 29, 27 Mekler τῆς δ' αὖ σηπεδόνος ἔχεται κατὰ Δημόκριτον 〈καὶ〉 τὸ δυσωπεῖσθαι διὰ τὴν ὀσφ〈ρ〉αντ〈ικ〉ῶν τού〈των φαν〉τασ〈ίαν〉 καὶ δυσμορφίας˙ καταφέρονται γὰρ ἐπὶ τοιοῦτο πάθος σκιαὶ τῶν μετὰ τῆς εὐσαρκίας καὶ τοῦ κάλλους [II 131. 10] ἀποθνησκόντων . . . PHILOD. de morte 30, 1 καὶ παραπέμπουσιν, ὅτι πάντες ἅμα τοῖς ὡς Μίλων εὐσάρκοις ὀλίγου μὲν χρόνου σκελετοὶ γίνονται, τὸ δὲ πέρας εἰς τὰς πρώτας ἀναλύονται φύσεις˙ ὑπακουστέον δὲ δῆλον ὅτι τὰ τοῖς εἰρημένοις ἀνάλογα καὶ περὶ τῆς κακοχροίας καὶ συνόλως τῆς δυσμορφίας. κενότατον τοίνυν ἐστὶν τὸ λυπεῖσθαι προορωμένους [II 131. 15 App.] τὴν οὐ πολυτελῆ ταφὴν καὶ περίβλεπτον, ἀλλὰ λιτὴν καὶ προστυχοῦσαν. PHILOD. de morte 39, 9 εἶθ' ὅταν ἐναργὴς αὐτοῦ [nämlich τοῦ θανάτου] γένηται θεωρία, παράδοξος αὐτοῖς ὑποπίπτει˙ παρ' ἣν αἰτίαν οὐδὲ διαθήκας ὑπομένοντες γράφεσθαι περικατάληπτοι γίνονται καὶ 〈δίσσ' ἐμφορεῖν ἀναγκάζονται〉 κατὰ Δημόκριτον.

68 B 1 b [I 4]. ΤΡΙΤΟΓΕΝΕΙΑ Vgl. II 90, 23. [II 131. 20 App.]

68 B 2. ETYM. ORION. p. 153, 5 [II 132. 1 App.] Τριτογένεια ἡ Ἀθηνᾶ κατὰ Δημόκριτον φρόνησις νομίζεται. γίνεται δὲ ἐκ τοῦ φρονεῖν τρία ταῦτα˙ βουλεύεσθαι καλῶς, λέγειν ἀναμαρτήτως καὶ πράττειν ἃ δεῖ. SCHOL. GENEV. I 111 Nic. Δ. δὲ ἐτυμολογῶν τὸ ὄνομά [sc. Τριτογένεια] [II 132. 5] φησιν, ὅτι ἀπὸ τῆς φρονήσεως τρία ταῦτα συμβαίνει˙ τὸ εὖ λογίζεσθαι, τὸ εὖ λέγειν καὶ τὸ πράττειν ἃ δεῖ. Vgl. SCHOL. BT zu Θ 39.

68 B 2 a [II 1]. ΠΕΡΙ ΑΝΔΡΑΓΑΘΙΑΣ ἢ ΠΕΡΙ ΑΡΕΤΗΣ.

68 B 2 b [III 2]. ΑΜΑΛΘΕΙΗΣ ΚΕΡΑΣ Über den Titel GELL. pr. 6. I 8 PLIN. N. H. praef. 24. [II 132. 10]

68 B 2 c [II 3]. ΠΕΡΙ ΕΥΘΥΜΙΗΣ ἢ ΕΥΕΣΤΩ Vgl. A 1, 46. 166ff.; C 7.

68 B 3 [163 N.]. PLUT. de tranqu. an. 2 p. 465 C ὁ μὲν οὖν εἰπὼν ὅτι δεῖ τὸν εὐθυμεῖσθαι μέλλοντα μὴ ... ξυνῆι πρῶτον μὲν ἡμῖν πολυτελῆ τὴν εὐθυμίαν καθίστησι, γινομένην ὤνιον ἀπραξίας . . . [II 132. 15 App.] STOB. IV Flor. 39, 25 H. τὸν εὐθυμεῖσθαι μέλλοντα χρὴ μὴ πολλὰ πρήσσειν, μήτε ἰδίηι μήτε ξυνῆι, μηδὲ ἅσσ' ἂν πράσσηι, ὑπέρ τε [II 133. 1 App.] δύναμιν αἱρεῖσθαι τὴν ἑωυτοῦ καὶ φύσιν˙ ἀλλὰ τοσαύτην ἔχειν φυλακήν, ὥστε καὶ τῆς τύχης ἐπιβαλλούσης καὶ ἐς τὸ πλέον ὑπηγεομένης τῶι δοκεῖν, κατατίθεσθαι, καὶ μὴ πλέω προσάπτεσθαι τῶν δυνατῶν. ἡ γὰρ εὐογκίη [II 133. 5 App.] ἀσφαλέστερον τῆς μεγαλογκίης. G SENEC. de tranq. an. 13, 1. Hoc secutum puto Democritum ita coepisse:
"Qui tranquille volet vivere, nec privatim agat multa nec publice." SENEC. de ira V 6, 3. Proderit nobis illud Democriti salutare praeceptum, quo monstratur tranquillitas, si neque privatim neque publice multa aut maiora viribus nostris egerimus. /

68 B 4 [3 N.]. CLEM. Strom. II 130 [II 184, 10 St.] ἀλλὰ καὶ οἱ Ἀβδηρῖται τέλος ὑπάρχειν διδάσκουσιν˙ Δ. μὲν ἐν τῶι περὶ τέλους τὴν εὐθυμίαν, ἣν καὶ εὐεστὼ προσηγόρευσεν. καὶ πολλάκις ἐπιλέγει˙ 'τέρψις γὰρ καὶ ἀτερπίη οὖρος 〈τῶν συμφόρων καὶ τῶν [II 133. 10 App.] ἀσυμφόρων' [B 188] ὃ προκεῖσθαι τέλος τῶι βίωι τῶν ἀνθρώπων τῶν τε νέων καὶ〉τῶν περιηκμακότων. Ἑκαταῖος δὲ αὐτάρκειαν [73 A 4] καὶ δὴ Ἀπολλόδοτος ὁ Κυζικηνὸς τὴν ψυχαγωγίαν καθάπερ Ναυσιφάνης [75 B 3] τὴν ἀκαταπληξίαν [74 A 1]˙ ταύτην γὰρ ἔφη ὑπὸ Δημοκρίτου ἀθαμβίην λέγεσθαι.
[II 133. 15] Zugehörig vielleicht B 170, 171, 174, 191, 194, 235, 285, 286.

68 B 4 a [114]. ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΩΝ ΗΘΙΚΩΝ 〈ᾹΒ̅ . . . ?〉. Nicht identisch mit den unechten Hypomnemata [B 299].

III-VI. ΦΥΣΙΚΑ
68 B 4 b [III 1]. ΜΕΓΑΣ ΔΙΑΚΟΣΜΟΣ 〈ΛΕΥΚΙΠΠΟΥ〉.
[II 133. 20 App.] VOL. HERC. Coll. alt. VIII 58-62 fr. 1 [Crönert Kolotes S. 147] γ〉ράφων 〈ὅτι . . . . . . . τὰ〉 αὐτὰ πρότε〈ρον εἴρηται ἐν〉 τῶι Με〈γ〉άλω〈ι διακόσμω〉ι, ὅν φασιν εἶνα〈ι Λευκίππου.〉 κἀπ〈ὶ〉 το〈σ〉οῦτο τὸ 〈τῶν ἄλλ〉ων 〈ἰ〉διοποιούμενος 〈ἐλέγχετ' ο〉ὐ μόνον ἐν τῶ〈ι Μικρῶι δι〉ακόσμωι τιθεὶ〈ς ἃ κἀν τῶι〉 Με〈γάλωι κεῖται〉 . . . fr. 2, 6 steht der Name Δημόκριτ〈ο〉ς. Vgl. oben II 80, 2ff. 91, 2.

68 B 4 c [III 2]. [II 134. 1 App.] ΜΙΚΡΟΣ ΔΙΑΚΟΣΜΟΣ.

68 B 5. DIOG. IX 41 [s. II 83, 9] γέγονε δὲ [Demokrit] τοῖς χρόνοις, ὡς αὐτός φησιν ἐν τῶι Μικρῶι διακόσμωι, νέος κατὰ πρεσβύτην Ἀναξαγόραν, ἔτεσιν αὐτοῦ νεώτερος τετταράκοντα. [II 134. 5 App.] συντετάχθαι δέ φησι τὸν Μικρὸν διάκοσμον ἔτεσιν ὕστερον τῆς Ἰλίου ἁλώσεως τριάκοντα καὶ ἑπτακοσίοις. DIOG. IX 34-35 [II 81, 16] Φαβωρῖνος δέ φησιν ἐν Παντοδαπῆι ἱστορίαι [F.H.G. III 582 fr. 33 ] λέγειν Δημόκριτον περὶ Ἀναξαγόρου, ὡς οὐκ εἴησαν αὐτοῦ αἱ δόξαι αἵ τε περὶ ἡλίου καὶ σελήνης, ἀλλὰ ἀρχαῖαι, [II 134. 10 App.] τὸν δὲ ὑφηιρῆσθαι˙ διασύρειν τε αὐτοῦ τὰ περὶ τῆς διακοσμήσεως καὶ τοῦ νοῦ, ἐχθρῶς ἔχοντα πρὸς αὐτόν, ὅτι δὴ μὴ προσήκατο αὐτόν.

Anfang der Schrift: B 165?

Inhalt des Μικρὸς διάκοσμος (Kosmologie und Zoogonie, Kulturgeschichte [II 134. 15] des Menschen) zu erschließen aus den Bearbeitungen der Demokritischen Lehre durch Hekataios von Abdera (Diog. L. und Diodor I), Epikur (Lukrez V und Diogenes Oenoandensis) und dem Autor, den Katrarios in seinem Hermippos und Jo. Tzetzes in den Schol. z. Hesiod [II 135. 1] benutzen; Demokrit wiederum setzte die Arbeit des Empedokles (vgl. unten Anm. zu Z. 24ff. u. II 136, 28) und Protagoras fort (vgl. zu 80 B 8b. C 1). Die wichtigsten Texte sind:

1) DIODOR. I 7, 1 κατὰ γὰρ τὴν ἐξ ἀρχῆς τῶν ὅλων σύστασιν μίαν ἔχειν [II 135. 5 App.] ἰδέαν οὐρανόν τε καὶ γῆν, μεμειγμένης αὐτῶν τῆς φύσεως˙ μετὰ δὲ ταῦτα διαστάντων τῶν σωμάτων ἀπ' ἀλλήλων τὸν μὲν κόσμον περιλαβεῖν ἅπασαν τὴν ὁρωμένην ἐν αὐτῶι σύνταξιν, τὸν δ' ἀέρα κινήσεως τυχεῖν συνεχοῦς καὶ τὸ μὲν πυρῶδες αὐτοῦ πρὸς τοὺς μετεωροτάτους τόπους συνδραμεῖν, ἀνωφεροῦς οὔσης τῆς τοιαύτης φύσεως διὰ τὴν κουφότητα˙ ἀφ' ἧς αἰτίας τὸν μὲν ἥλιον καὶ τὸ λοιπὸν πλῆθος [II 135. 10] τῶν ἄστρων ἐναποληφθῆναι τῆι πάσηι δίνηι˙ τὸ δὲ ἰλυῶδες καὶ θολερὸν μετὰ τῆς τῶν ὑγρῶν συγκρίσεως ἐπὶ ταὐτὸ καταστῆναι διὰ τὸ βάρος˙ (2) εἰλούμενον δ' ἐν ἑαυτῶι συνεχῶς καὶ συστρεφόμενον ἐκ μὲν τῶν ὑγρῶν τὴν θάλασσαν, ἐκ δὲ τῶν στερεμνιωτέρων ποιῆσαι τὴν γῆν πηλώδη καὶ παντελῶς ἁπαλήν. (3) ταύτην δὲ τὸ μὲν πρῶτον τοῦ περὶ τὸν ἥλιον πυρὸς καταλάμψαντος πῆξιν λαβεῖν, ἔπειτα διὰ [II 135. 15 App.] τὴν θερμασίαν ἀναζυμουμένης τῆς ἐπιφανείας συνοιδῆσαί τινα τῶν ὑγρῶν κατὰ πολλοὺς τόπους, καὶ γενέσθαι περὶ αὐτὰ σηπεδόνας ὑμέσι λεπτοῖς περιεχομένας˙ ὅπερ ἐν τοῖς ἕλεσι καὶ τοῖς λιμνάζουσι τῶν τόπων ἔτι καὶ νῦν ὁρᾶσθαι γινόμενον, ἐπειδὰν τῆς χώρας κατεψυγμένης ἄφνω διάπυρος ὁ ἀὴρ γένηται μὴ λαβὼν τὴν μεταβολὴν ἐκ τοῦ κατ' ὀλίγον. (4) ζωογονουμένων δὲ τῶν ὑγρῶν διὰ τῆς θερμασίας [II 135. 20 App.] τὸν εἰρημένον τρόπον τὰς μὲν νύκτας λαμβάνειν αὐτίκα τὴν τροφὴν ἐκ τῆς πιπτούσης ἀπὸ τοῦ περιέχοντος ὀμίχλης, τὰς δ' ἡμέρας ὑπὸ τοῦ καύματος στερεοῦσθαι˙ τὸ δ' ἔσχατον τῶν κυοφορουμένων τὴν τελείαν αὔξησιν λαμβανόντων καὶ τῶν ὑμένων διακαυθέντων τε καὶ περιρραγέντων ἀναφυῆναι παντοδαποὺς τύπους ζώιων˙ (5) τούτων δὲ τὰ μὲν πλείστης θερμασίας κεκοινωνηκότα πρὸς [II 135. 25 App.] τοὺς μετεώρους τόπους ἀπελθεῖν γενόμενα πτηνά, τὰ δὲ γεώδους ἀντεχόμενα συγκρίσεως ἐν τῆι τῶν ἑρπετῶν καὶ τῶν ἄλλων τῶν ἐπιγείων τάξει καταριθμηθῆναι, τὰ δὲ φύσεως ὑγρᾶς μάλιστα μετειληφότα πρὸς τὸν ὁμογενῆ τόπον συνδραμεῖν, ὀνομασθέντα πλωτά. (6) τὴν δὲ γῆν ἀεὶ μᾶλλον στερεουμένην ὑπό τε τοῦ περὶ τὸν ἥλιον πυρὸς καὶ τῶν πνευμάτων τὸ τελευταῖον μηκέτι δύνασθαι μηδὲν τῶν μειζόνων [II 135. 30 App.] ζωογονεῖν, ἀλλ' ἐκ τῆς πρὸς ἄλληλα μίξεως ἕκαστα γεννᾶσθαι τῶν ἐμψύχων. Folgt 59 A 62 (II 21, 23). G (7) ἔοικε δὲ περὶ τῆς τῶν ὅλων φύσεως οὐδ' Εὐριπίδης διαφωνεῖν τοῖς προειρημένοις, μαθητὴς ὢν Ἀναξαγόρου τοῦ φυσικοῦ˙ ἐν γὰρ τῇ Μελανίππῃ [fr. 484] τίθησιν οὕτως,

ὡς οὐρανός τε γαῖά τ' ἦν μορφὴ μία˙
ἐπεὶ δ' ἐχωρίσθησαν ἀλλήλων δίχα,
τίκτουσι πάντα κἀνέδωκαν εἰς φάος,
δένδρη, πετηνά, θῆρας, οὕς θ' ἅλμη τρέφει,
γένος τε θνητῶν. /

8, 1. καὶ περὶ μὲν τῆς πρώτης τῶν ὅλων γενέσεως τοιαῦτα παρειλήφαμεν, τοὺς δὲ ἐξ ἀρχῆς γεννηθέντας τῶν ἀνθρώπων φασὶν ἐν ἀτάκτωι καὶ θηριώδει βίωι καθεστῶτας σποράδην ἐπὶ τὰς νομὰς ἐξιέναι καὶ προσφέρεσθαι τῆς τε βοτάνης τὴν [II 135. 35 App.] προσηνεστάτην καὶ τοὺς αὐτομάτους ἀπὸ τῶν δένδρων καρπούς. (2) καὶ πολεμουμένους μὲν ὑπὸ τῶν θηρίων ἀλλήλοις βοηθεῖν ὑπὸ τοῦ συμφέροντος διδασκομένους, ἀθροιζομένους δὲ διὰ τὸν φόβον ἐπιγινώσκειν ἐκ τοῦ κατὰ μικρὸν τοὺς ἀλλήλων τύπους. (3) τῆς φωνῆς δ' ἀσήμου καὶ συγκεχυμένης οὔσης ἐκ τοῦ κατ' ὀλίγον διαρθροῦν τὰς λέξεις, καὶ πρὸς ἀλλήλους τιθέντας σύμβολα περὶ ἑκάστου [II 135. 40] τῶν ὑποκειμένων γνώριμον σφίσιν αὐτοῖς ποιῆσαι τὴν περὶ ἁπάντων ἑρμηνείαν. (4) τοιούτων δὲ συστημάτων γινομένων καθ' ἅπασαν τὴν οἰκουμένην, οὐχ ὁμοφωνον [II 136. 1] πάντας ἔχειν τὴν διάλεκτον, ἑκάστων ὡς ἔτυχε συνταξάντων τὰς λέξεις˙ διὸ καὶ παντοίους τε ὑπάρξαι χαρακτῆρας διαλέκτων καὶ τὰ πρῶτα γενόμενα συστήματα τῶν ἁπάντων ἐθνῶν ἀρχέγονα γενέσθαι. (5) τοὺς οὖν πρώτους τῶν ἀνθρώπων μηδενὸς τῶν πρὸς βίον χρησίμων εὑρημένου ἐπιπόνως διάγειν, γυμνοὺς [II 136. 5] μὲν ἐσθῆτος ὄντας, οἰκήσεως τε καὶ πυρὸς ἀήθεις, τροφῆς δ' ἡμέρου παντελῶς ἀνεννοήτους. (6) καὶ γὰρ τὴν συγκομιδὴν τῆς ἀγρίας τροφῆς ἀγνοοῦντας μηδεμίαν τῶν καρπῶν εἰς τὰς ἐνδείας ποιεῖσθαι παράθεσιν˙ διὸ καὶ πολλοὺς αὐτῶν ἀπόλλυσθαι κατὰ τοὺς χειμῶνας διά τε τὸ ψῦχος καὶ τὴν σπάνιν τῆς τροφῆς. (7) ἐκ δὲ τούτου κατ' ὀλίγον ὑπὸ τῆς πείρας διδασκομένους εἴς τε τὰ σπήλαια καταφεύγειν [II 136. 10 App.] ἐν τῶι χειμῶνι καὶ τῶν καρπῶν τοὺς φυλάττεσθαι δυναμένους ἀποτίθεσθαι. (8) γνωσθέντος δὲ τοῦ πυρὸς καὶ τῶν ἄλλων τῶν χρησίμων κατὰ μικρὸν καὶ τὰς τέχνας εὑρεθῆναι καὶ τἆλλα τὰ δυνάμενα τὸν κοινὸν βίον ὠφελῆσαι. (9) καθόλου γὰρ πάντων τὴν χρείαν αὐτὴν διδάσκαλον γενέσθαι τοῖς ἀνθρώποις, ὑφηγουμένην οἰκείως τὴν ἑκάστου μάθησιν εὐφυεῖ ζώιωι καὶ συνεργοὺς ἔχοντι πρὸς ἅπαντα χεῖρας καὶ λόγον [II 136. 15] καὶ ψυχῆς ἀγχίνοιαν.
Mit dieser, wie Reinhardt a. O. S. 492ff. erwiesen hat, aus Hekataios von Abdera Aigyptiaka 73 B 6-13a geflossenen Kosmologie, die der Demokriteer aus Demokrits Μικρὸς διάκοσμος geschöpft hat, stimmt teilweise der nunmehr sicher dem Joh. Katrares (s. XIV) zugeschriebene Dialog [II 136. 20] Hermippos überein, der auch 68 A 78 (w. s.) ein namentlich bezeichnetes Fragment erhalten hat. Seine christliche Kosmologie geht bei § 6 deutlich in die Demokritische Lehre über, wie Norden zuerst sah (Jahrb. f. Philol. Suppl. XIX, 423). Außer den ὑμένες kehrt auch die Beobachtung, daß die Erde keine größeren Tiere mehr hervorbringe (§ 9. 10), bei Hekataios - Diodor [II 136. 25] oben c. 27, 5 wieder. Die hier weggelassene paradoxe Einrechnung der Pflanzen unter die ζῶια, indem die Wurzeln mit dem Kopf, die Äste mit den Füßen der Tiere verglichen werden (Herm. § 11), erinnert an ähnliche Metaphern des Empedokles, dessen Theorie Demokrit benutzt zu haben scheint. Vgl. 31 A 72. Demokrits Theorie legte Epikur zugrunde, [II 136. 30] wie Lukrez V 783ff. und Diogenes Oenoandensis fr. 10 William zeigen.

2) HERMIPPUS de astrol. [IOANN. CATRARES] II 1, 4 ff. p. 33, 15 Kroll-V. πρῶτον δὲ τάς τε ὑπερκοσμίους τε καὶ ἐγκοσμίους δυνάμεις συστησάμενος, εἶθ' οὕτως οὐρανόν τε καὶ γῆν πλάνητάς τε καὶ τοὺς ἀπλανεῖς τῶν ἀστέρων δημιουργεῖ μήτε χρόνου μήθ' ἑτέρωθεν ὕλης προσδεηθείς˙ καὶ τούτων ἑκάστωι τὸν [II 136. 35] οἰκεῖον τόπον, ὡς ἐξ ἀρχῆς ὑπεθέμεθα, ἀποδοὺς κινεῖ τὴν προσήκουσαν κίνησιν. οὕτω δὴ οὐρανός τε καὶ οἱ πλάνητες ἐναντίως τὴν ἄληκτον φορὰν ἤρξαντο φέρεσθαι. (5) γῆ δὲ [p. 34] τῶι ὕδατι συμμιγής, οὗ μὲν πλέον ὑπ' αὐτοῦ ἐπιέζετο, βαθεῖά τε καὶ κοίλη ἐγένετο, οὗ δὲ οὐδὲν ἢ ὀλίγον ἐπῆν, τὰ ὄρη ἐλείπετο. (6) ἀλλ' ἐπεὶ τὸ ὕδωρ ἐπὶ γῆς τὴν οἰκείαν χώραν ἐπέλαβεν, αὕτη δὲ διάβροχος οὖσα τὴν [II 136. 40] οἰκείαν μορφὴν ὑπὸ τοῦ ἡλίου προσβάλλοντος καὶ πρὸς τὸ ξηρότερον μεθιστάντος κατὰ μικρὸν ἀπελάμβανε, φύονται δὴ πρῶτον οὕτω δένδρα τε καὶ φυτὰ καί τινες ὑμένες ἐοικότες πομφόλυξιν, αἳ δὴ μεθ' ἡμέραν μὲν ὑπὸ τοῦ ἡλίου διαθερμαινόμεναι, νύκτωρ δὲ ὑπὸ τῆς σελήνης καὶ τῶν ἄλλων ἀστέρων περιθαλπόμενα χρόνωι διαρραγεῖσαι τὰ ζῶια ἀπέτεκον. (7) τούτων δὲ τὰ μὲν ἱκανὴν εἰληφότα πέψιν [II 136. 45] ἄρρενά τε καὶ θερμότερα γέγονε, τὰ δὲ τοὐναντίον ὑποστάντα ἐνδείαι θέρμης πρὸς τὸ θῆλυ μετεσκεύασται. (8) καὶ οὐδὲν θαυμαστὸν γῆν ὕδατι σύμμικτον [II 137. 1] συστήσασθαι τὴν ἀρχὴν ζῶιά τε καὶ φυτὰ κατὰ νοῦν τῶι δημιουργῶι˙ ἐν μὲν γὰρ τῶι ὕδατι συνέχεσθαι εἰκὸς πνεῦμα, ἐν δὲ τούτωι θερμότητα ψυχικήν, δηλοῦσι δὲ καὶ τὰ γινόμενα ζῶια ἐν τοῖς τῆς γῆς χηραμοῖς καὶ ἔτι τὰ ἀπὸ σήψεως˙ ἃ πάντα καίπερ οὕτω συστάντα θαυμασίαν ἐμφαίνει τὴν σφῶν αὐτῶν καθάπαξ διάπλασιν. [II 137. 5 App.] (9) ἀλλ' οὐδὲ μὴν οὐδὲ τοῦτ' οἶμαι ἀπορήσαι τις ἄν, εἰ μὴ καὶ νῦν οὕτω συνίστασθαι δύναιτο˙ οὔτε γὰρ ἡ γῆ ἔτι ὁμοίως ἂν συνανακραθείη τῶι ὕδατι, οὔθ' οἱ ἀστέρες ἐν τοῖς αὐτοῖς συνέλθοιεν σχήμασι. (10) τὸ γὰρ γίνεσθαί πη μέχρι τοῦ νῦν, ὡς λόγος αἱρεῖ, παραλείπω˙ πλὴν ὥσπερ τοὐνδόσιμον ἐξ ἐκείνου παραλαβοῦσα ζῶια μὲν μέγεθος ἔχοντα οὐκέτι φύειν οἵα τ' ἐστί, βοτάνας δὲ καὶ δένδρα καὶ φυτὰ καὶ [II 137. 10] καρπούς, καὶ τὰ ζῶια σχεδὸν νεκρωθέντα καὶ παγέντα τῶι ψύχει θέρμης τε καὶ ῥώμης ἐμπίπλαται. (11) τῶν δὲ ζώιων, ὡς καὶ πρότερον εἴρηται, οὐχ ὁμοία τις ἡ κρᾶσις ἐγένετο˙ ἀλλ' ὅσα μὲν πλείστου τοῦ γεώδους μετέσχε, φυτά τε καὶ δένδρα γέγονε πρὸς τῆι γῆι κάτω ἐρριζωμένην τὴν κεφαλὴν ἔχοντα, τοσοῦτον τῶν ἀναιμοτέρων καὶ ἀπόδων ζώιων διαφέροντα, παρ' ὅσον ἐκεῖνα ἔξω γῆς ταύτην κινούμενα [II 137. 15] φέρουσιν˙ ὅσα δὲ τοῦ ὑγροῦ, τὴν καθ' ὕδατος λῆξιν ἠσπάσαντο, ἐπίσης ἐκείνοις σχεδὸν διακείμενα. (12) οἷς δὲ τοῦ γεώδους καὶ θερμοῦ μᾶλλον μέτεστι, ταῦτα χερσαῖα ἂν εἴη˙ καὶ ὅσα δὲ τοῦ ἀερώδους καὶ θερμοῦ μετέσχε μᾶλλον, πτηνά, τὰ μὲν εὐθὺ τοῦ ὅλου σώματος, τὰ δ' ὑπὲρ αὐτὸ τὴν κεφαλὴν ἴσχοντα, κατὰ λόγον τῆς αὐτῶν κράσεως. (13) καὶ τούτων μᾶλλον ὁ ἄνθρωπος μετασχὼν θερμοῦ [II 137. 20 App.] φαίνεται καθαρωτέρας οὔσης τῆς ὕλης, ἀφ' ἧς τὸ σῶμά οἱ συνέστη, καὶ δεκτικῆς 〈μᾶλλον〉 τοῦ θερμοῦ˙ ὥστε δι' αὐτὸ τοῦτο καὶ μόνος τῶν ἄλλων ζώιων γίνεται τὸ σχῆμα ὀρθὸς καὶ πρὸς ὀλίγον γῆς ἅπτεται˙ ἐρρύη δέ τι καὶ θειότερον εἰς αὐτόν, καθ' ὃ νοῦ καὶ λόγου καὶ διανοίας μετέσχε καὶ τὰ ὄντα ἀνηρευνήσατο.

68 B 5 a [III 3]. ΚΟΣΜΟΓΡΑΦΙΗ Vgl. C 5.

68 B 5 b [III 4]. [II 138. 15 App.] ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΠΛΑΝΗΤΩΝ Vgl. II 94, 40ff. 106, 16.

68 B 5 c [IV 1]. ΠΕΡΙ ΦΥΣΕΩΣ Ᾱ 〈ἣ ΠΕΡΙ ΚΟΣΜΟΥ ΦΥΣΙΟΣ〉 Vgl. A 2 [II 85, 3]; C 5.

68 B 5 d [IV 2]. ΠΕΡΙ ΦΥΣΕΩΣ Β̅ ἢ ΠΕΡΙ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΦΥΣΙΟΣ ἢ ΠΕΡΙ ΣΑΡΚΟΣ Vgl. A 138ff., C 6.

68 B 5 e [IV 3]. [II 138. 20]
ΠΕΡΙ ΝΟΥ 〈ΛΕΥΚΙΠΠΟΥ〉. Vgl. II 81, 1 [ἢ ΠΕΡΙ ΨΥΧΗΣ [Vgl. A 100ff.]

68 B 5 f [IV 4]. ΠΕΡΙ ΑΙΣΘΗΣΙΩΝ Vgl. II 81, 1 ἢ ΠΕΡΙ ΨΥΧΗΣ [Vgl. A 100ff.]

68 B 5 g [V 1]. ΠΕΡΙ ΧΥΜΩΝ Vgl. A 129ff.

68 B 5 h [V 2]. ΠΕΡΙ ΧΡΟΩΝ Vgl. A 123ff.

68 B 5 i [V 3]. ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΔΙΑΦΕΡΟΝΤΩΝ ΡΥΣΜΩΝ 〈ἢ ΠΕΡΙ ΙΔΕΩΝ〉 [II 138. 25 App.] Vgl. A 57. A 135 § 63ff.

68 B 6. SEXT. VII 137 [nach B 10] ἐν δὲ τῶι Περὶ ἰδεῶν˙ 'γιγνώσκειν τε χρή, φησίν, ἄνθρωπον τῶιδε τῶι κανόνι, ὅτι ἐτεῆς ἀπήλλακται'.

68 B 7. καὶ πάλιν˙ 'δηλοῖ μὲν δὴ καὶ οὗτος ὁ λόγος, ὅτι ἐτεῆι [II 139. 1 App.] οὐδὲν ἴσμεν περὶ οὐδενός, ἀλλ' ἐπιρυσμίη ἑκάστοισιν ἡ δόξις'.

68 B 8. καὶ ἔτι˙ 'καίτοι δῆλον ἔσται, ὅτι ἐτεῆι οἷον ἕκαστον γιγνώσκειν ἐν ἀπόρωι ἐστί'.

68 B 8 a [V 4]. [II 139. 5 App.] ΠΕΡΙ ΑΜΕΙΨΙΡΥΣΜΙΩΝ Vgl. B 139.

68 B 8 b [VI 1]. ΚΡΑΤΥΝΤΗΡΙΑ Vgl. A 33 (II 91, 9).

68 B 9. SEXT. adv. math. VII 135 Δ. δὲ ὁτὲ μὲν ἀναιρεῖ τὰ φαινόμενα ταῖς αἰσθήσεσι καὶ τούτων λέγει μηδὲν φαίνεσθαι κατ' ἀλήθειαν, ἀλλὰ μόνον κατὰ δόξαν, ἀληθὲς δὲ ἐν τοῖς οὖσιν ὑπάρχειν τὸ ἀτόμους [II 139. 10 App.] εἶναι καὶ κενόν˙ 'νόμωι' γάρ φησι 'γλυκύ, [καὶ] νόμωι πικρόν, νόμωι θερμόν, νόμωι ψυχρόν, νόμωι χροιή, ἐτεῆι δὲ ἄτομα καὶ κενόν' [B 125] (ὅπερ 〈ἔστι〉˙ νομίζεται μὲν εἶναι καὶ δοξάζεται τὰ αἰσθητά, οὐκ ἔστι δὲ κατ' ἀλήθειαν ταῦτα, ἀλλὰ τὰ ἄτομα μόνον καὶ τὸ κενόν). (136) ἐν δὲ τοῖς Κρατυντηρίοις, [II 139. 15 App.] καίπερ ὑπεσχημένος ταῖς αἰσθήσεσι τὸ κράτος τῆς πίστεως ἀναθεῖναι, οὐδὲν ἧττον εὑρίσκεται τούτων καταδικάζων. φησὶ γάρ˙ 'ἡμεῖς δὲ τῶι μὲν ἐόντι οὐδὲν ἀτρεκὲς συνίεμεν, μεταπῖπτον δὲ κατά τε σώματος διαθήκην καὶ τῶν ἐπεισιόντων καὶ τῶν ἀντιστηριζόντων'.

68 B 10. [II 139. 20 App.] καὶ πάλιν φησίν˙ 'ἐτεῆι μέν νυν ὅτι οἷον ἕκαστον ἔστιν 〈ἢ〉 οὐκ ἔστιν οὐ συνίεμεν, πολλαχῆι δεδήλωται'.

68 B 10 a [VI 2]. [II 140. 1 App.] ΠΕΡΙ ΕΙΔΩΛΩΝ ἢ ΠΕΡΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ [?] Vgl. A. 77-79. B 166. 67 A 29ff.

68 B 10 b [VI 3]. ΠΕΡΙ ΛΟΓΙΚΩΝ ἢ ΚΑΝΩΝ ᾹΒ̅Γ̅.
Vgl. Epikur Περὶ κριτηρίου ἢ Κανών DIOG. X 27. SEXT. VIII 327 οἱ μὲν [II 140. 5] δογματικοὶ τῶν φιλοσόφων ... τιθέασιν αὐτήν [nämlich τὴν ἀπόδειξιν], οἱ δὲ Ἐμπειρικοὶ ἀναιροῦσιν, τάχα δὲ καὶ Δ.˙ ἰσχυρῶς γὰρ αὐτῆι διὰ τῶν Κανόνων ἀντείρηκεν. Der Plural des Titels wegen der 3 Bücher, über die vgl. A 111, ferner c. 75 B und c. 76.

68 B 11. SEXT. VII 138 [nach B 8] ἐν δὲ τοῖς Κανόσι δύο φησὶν [II 140. 10 App.] εἶναι γνώσεις˙ τὴν μὲν διὰ τῶν αἰσθήσεων τὴν δὲ διὰ τῆς διανοίας, ὧν τὴν μὲν διὰ τῆς διανοίας γνησίην καλεῖ προσμαρτυρῶν αὐτῆι τὸ πιστὸν εἰς ἀληθείας κρίσιν, τὴν δὲ διὰ τῶν αἰσθήσεων σκοτίην ὀνομάζει ἀφαιρούμενος αὐτῆς τὸ πρὸς διάγνωσιν τοῦ ἀληθοῦς ἀπλανές. (139) λέγει δὲ κατὰ λέξιν˙ 'γνώμης δὲ δύο εἰσὶν ἰδέαι, [ΙΙ 140. 15 App.] ἡ μὲν γνησίη, ἡ δὲ σκοτίη˙ καὶ σκοτίης μὲν τάδε σύμπαντα, ὄψις, ἀκοή, ὀδμή, γεῦσις, ψαῦσις. ἡ δὲ γνησίη, ἀποκεκριμένη δὲ ταύτης'. εἶτα προκρίνων τῆς σκοτίης τὴν γνησίην ἐπιφέρει λέγων˙ 'ὅταν ἡ σκοτίη μηκέτι δύνηται μήτε ὁρῆν ἐπ' ἔλαττον μήτε ἀκούειν μήτε ὀδμᾶσθαι μήτε γεύεσθαι [ΙΙ 140. 20 App.] μήτε ἐν τῆι ψαύσει αἰσθάνεσθαι, ἀλλ' ἐπὶ λεπτότερον [II 141. 1 App.] 〈δέηι ζητεῖν, τότε ἐπιγίνεται ἡ γνησίη ἅτε ὄργανον ἔχουσα τοῦ νῶσαι λεπτότερον〉. Vgl. HIPPOCR. de arte 11 ὅσα γὰρ τὴν τῶν ὀμμάτων ὄψιν ἐκφεύγει, ταῦτα τῆι τῆς γνώμης ὄψει κεκράτηται.

68 B 11 a [V 4]. [II 141. 5 App.] [ΑΠΟΡΗΜΑΤΩΝ 〈ᾹΒ̅...?〉].

ΑΣΥΝΤΑΚΤΑ
[nicht in die Tetralogienordnung der Physika eingereihte Problemschriften].

68 B 11 b [ Ἀσ. 1]. ΑΙΤΙΑΙ ΟΥΡΑΝΙΑΙ.

68 B 11 c [ Ἀσ. 2]. ΑΙΤΙΑΙ ΑΕΡΙΟΙ.

68 B 11 d [ Ἀσ. 3]. [II 141. 10] ΑΙΤΙΑΙ ΕΠΙΠΕΔΟΙ.

68 B 11 e [ Ἀσ. 4]. ΑΙΤΙΑΙ ΠΕΡΙ ΠΥΡΟΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΝ ΠΥΡΙ.

68 B 11 f [ Ἀσ. 5]. ΑΙΤΙΑΙ ΠΕΡΙ ΦΩΝΩΝ.

68 B 11 g [ Ἀσ. 6]. ΑΙΤΙΑΙ ΠΕΡΙ ΣΠΕΡΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΦΥΤΩΝ ΚΑΙ ΚΑΡΠΩΝ.

68 B 11 h [ Ἀσ. 7]. ΑΙΤΙΑΙ ΠΕΡΙ ΖΩΙΩΝ ᾹΒ̅Γ̅. Vgl. A 146ff.

68 B 11 i [ Ἀσ. 8]. [II 141. 15] ΑΙΤΙΑΙ ΣΥΜΜΕΙΚΤΟΙ.

68 B 11 k [ Ἀσ. 9]. ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΛΙΘΟΥ Vgl. A 165; zu II 91, 16.

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ
68 B 11 l [VII 1]. ΠΕΡΙ ΔΙΑΦΟΡΗΣ ΓΝΩΜΗΣ ἢ ΠΕΡΙ ΨΑΥΣΙΟΣ ΚΥΚΛΟΥ [II 141. 20 App.] ΚΑΙ ΣΦΑΙΡΗΣ.